ABC prowadzenia sprawy (część II)

Czym są koszty sądowe w sprawach cywilnych i kto je ponosi.

Kosztami sądowymi są opłaty i wydatki (art. 2 u.o.k.s.)

Opłata ma charakter zryczałtowanego ekwiwalentu za udzielenie przez państwo swoistej usługi publicznej, jaką jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w konkretnej sprawie. [1]

Kolokwialnie mówiąc, opłatę można potraktować jako „wpisowe” niezbędne aby sprawie nadano bieg przed sądem.

Opłaty dzieli się na:

  • opłatę – którą uiszcza się od pisma wnoszonego przez stronę (w szczególności osobę inicjującą postępowanie) do sądu.

Opłacie podlegają m. in. następujące pisma:

  1. pozew i pozew wzajemny;
  2. apelacja i zażalenie;
  3. skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
  4. sprzeciw od wyroku zaocznego;
  5. zarzuty od nakazu zapłaty;
  6. interwencja główna i uboczna;
  7. wniosek (o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej);
  8. skarga (o wznowienie postępowania, na orzeczenie referendarza sądowego, na czynności komornika) (art. 3 ust. 2 u.o.k.s.).
  • opłatę kancelaryjną – którą uiszcza się od wniosku o wydanie stronie na podstawie akt: odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, kopii i innego dokumentu (art. 2 ust. 3 u.o.k.s.)

Wydatek stanowi kwota precyzyjne ustalona i rzeczywiście poniesiona w związku z dokonywaną czynnością procesową. [2]

Obrazowo rzecz ujmując, każda czynność przed sądem związana z koniecznością angażowania do jej przeprowadzenia innych podmiotów – np. biegłego, kuratora, świadka, będzie generowała wydatki.

  Wydatki obejmują m. in.:

  1. koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem;
  2. zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków;
  3. wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie;
  4. wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów;
  5. koszty przeprowadzenia innych dowodów;
  6. koszty ogłoszeń;
  7. ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach: o unieważnienie małżeństwa, o rozwód oraz separację, a także za uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi;
  8. koszty wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego (art. 5 ust. 1 u.o.k.s.)

Zasadą jest, że do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki (art. 2 ust. 2 u.o.k.s.).

W postępowaniu procesowym (inicjowanym przez pozew, w którym strony określane są jako powód i pozwany) każda strona zobowiązana jest do ponoszenia kosztów procesu, na które składają się opłaty (np. z tytułu wniesienia środka zaskarżenia) i podlegające zwrotowi wydatki (np. zwrot kosztów podróży). Odrębną kategorię kosztów postępowania stanowi wynagrodzenie pełnomocnika (art. 98 k.p.c.).

Ostatecznie o kosztach procesu rozstrzyga sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji. Istnieje ogólna zasada, w myśl której strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty, które były niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Oznacza to, że w toku procesu każda strona uiszcza opłaty i wydatki we własnym zakresie, natomiast po zakończeniu sprawy strona przegrywająca jest zobowiązana zwrócić poniesione opłaty i wydatki stronie wygrywającej (art. 98 k.p.c.).

Zauważyć należy, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu (art. 100 k.p.c.).

Od powyższej zasady istnieją liczne wyjątki, z których najważniejsze to:

  • sąd przyzna pozwanemu zwrot kosztów postępowania od powoda mimo faktu przegrania sprawy, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy (czyli jeżeli postawa pozwanego wskazywała na to, że powód uzyska zaspokojenie roszczenia bez skierowania sprawy do sądu) lub uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (np. gdy pozwany oświadczył przed sądem, że powództwo jest zasadne lub zapłacił należność przed pierwszą rozprawą) (art. 101 k.p.c.),
  • w wypadkach szczególnie uzasadnionych, wynikających np. z trudnej sytuacji życiowej, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo w ogóle jej nie obciążać kosztami (art. 102 k.p.c.),
  • jeżeli w toku postępowania doszło do zawarcia ugody, sąd zniesie wzajemnie koszty, czyli każda strona pozostanie przy kosztach poniesionych w związku ze swym udziałem w sprawie, chyba że strony inaczej postanowiły w ugodzie (art. 104 k.p.c.).

W postępowaniu nieprocesowym (inicjowanym przez wniosek, w którym strony określane są jako wnioskodawca i uczestnik postępowania) każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane z jego własnym udziałem w sprawie. Oznacza to, że każdy uczestnik ponosi koszty związane z poszczególnymi czynnościami, których dokonał oraz z czynnościami, których dokonał sąd w jego interesie. W przeciwieństwie do postępowania procesowego, co do zasady nie istnieje w postępowaniu nieprocesowym instytucja zwrotu kosztów postępowania między uczestnikami.

Wyjątkowo, sąd może zobowiązać uczestnika postępowania do częściowego lub całkowitego zwrotu kosztów, w związku z różnym stopniem zainteresowania w rozstrzygnięciu sprawy przez poszczególnych uczestników lub ich sprzecznymi interesami.

Niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie uczestnika postępowania, w razie gdy interesy uczestników są sprzeczne, może skutkować nałożeniem na niego przez sąd obowiązku zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika (art. 520 k.p.c.).

[1] Górski A., Walentynowicz L., Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny., Oficyna, 2008.

[2] Górski A., Walentynowicz L., Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny., Oficyna, 2008.

u.o.k.s. – ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014 poz.1025 tekst jedn.)

k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 poz.101 tekst jedn.)